„Ne radimo istorijski revizionizam i rehabilitaciju ličnosti. U stvari, izvor sve ove nepotrebne buke je naš severni sused, čija nacionalna politika sadrži istorijski revizionizam i kojim reaguje na svaki pozitivan razvoj događaja na Kosovu“, poručio je u svom pojašnjenju plana o restauraciji kuće Džafera Deve, kosovski ministar za kulturu Hajrula Čeku (Hajrulla Çeku).
Pojašnjenje stiže usred afere koja trese deo međunarodne, kosovske i srpske javnosti u vezi sa najavom početka restauracije kuće Džafera Deve, za kojeg je inicijalno preko srpskih istoričara, javnosti ukazano na to da se radi o istaknutoj figuri Vermahta i nacističkom kolaboracionisti, a na čijem projektu partnerski rade UNDP, EU i ministarstvo kojem rukovodi Čeku; istovremeno i samo nekoliko sati pre nego su EU i UNDP odustali od ovog projekta.
„Naš zadatak je da zaštitimo naše spomenike. Jer, štiteći ih, možemo da ih stavimo u službu društva. Naši spomenici su prostori koji olakšavaju dijalog za mir među zajednicama, a istovremeno pomažu i privredni razvoj lokaliteta. Dijalog možda nije lak, priča se možda ne sviđa jednoj ili drugoj strani, ali postojanje artefakta je preduslov za dijalog. Diskurs koji legitimiše nasilje nad arhitekturom je opasan jer vodi nestanku materijalne kulture. Civilizovani narodi čuvaju svoju materijalnu kulturu, odnosno opipljive dokaze svoje istorije, dok istorija, kao što svi znamo, nije uvek slavna. Ovo poslednje ne treba da nas plaši niti da postane argument protiv kulturnog nasleđa“, poručio je kosovski ministar.
I dok su se EU i UNDP ubrzo nakon što su se prvo pohvalili da zajedno sa kosovskim ministarstvom kulture ulažu stotine hiljade evra u obnovu „najzadivljujućeg mesta nasleđa – kuće Džafera Deve“, a potom i ogradili nakon informacija o samom Devi – da su „zabrinuti zbog kontroverzi“ oko ove kuće, te da „rade na alternativama“, sada se i kosovski ministar ogradio da ova kuća „ne mora po svaku cenu da zadrži ovo ime“, a akcenat stavio na arhitektonsku vrednost.
Između ove dve reakcije, pravu buru – uz odijum albanskih korisnika društvenih mreža sa jedne strane, ali i pozornosti međunarodne javnosti sa druge, pokrenuo je juče nemački ambasador na Kosovu Jorn Rode.
„Nema pranja istorije! Nemojte da izvrćete istinu o holokaustu ili o ratnim zločinima koji su počinili nacisti i lokalni kolaboracionisti“, poručio je Rode, uz naglasak da je „veoma zabrinut“.
Iste poruke uputila je danas i izvestiteljka za Kosovo, Viola fon Kramon, takođe uz brojne negativne komentare albanskih korisnika na Tviteru.
„Ministarstvo kulture ulaže u svu našu kulturnu baštinu, bez razlike, uključujući islamske džamije i spomenike, pravoslavne crkve, katoličke crkve, tradicionalne kuće, arheološka nalazišta, duhovno nasleđe, muzeje, javne zgrade i drugo“, poručio je sa druge strane kosovski ministar.
Neka restaurirani spomenik posluži i kao prostor za suočavanje sa prošlošću, gde se može dokumentovati i razotkriti mračna strana naše istorije
U nastavku objavljujemo izvorni prevod Čekuovog saopštenja:
Restauracija spomenika se radi da bi služila zajednici, a ne radi istorijskog revizionizma ili rehabilitacije ličnosti.
Spomenik je u javnom vlasništvu, ima velike estetske vrednosti i po tipologiji gradnje je jedan od prvih primera na Kosovu prelaska na modernu evropsku arhitekturu. Deo je kolektivnog sećanja žitelja Mitrovice i odnedavno simbol građanskog otpora betoniranju.
Izgrađena je 1930. godine i na Listi kulturnog nasleđa se pojavljuje kao „Kuća Džafera Deve“ iako je uglavnom imala javnu upotrebu, uključujući i to da je bila i medicinska ustanova.
Zato se ne kaže da po svaku cenu treba da zadrži ovo ime. Godinama je bila na meti pojedinih interesnih grupa, osim što je zapaljena, sa svih strana su je gušile nove višespratnice.
Naziv spomenika je najbeznačajniji pokazatelj u odnosu na njegovu javnu funkciju i vrednosti koje ovaj objekat predstavlja za grad i njegove građane.
Objekat je 2011. godine dobio status materijalnog dobra kulturnog nasleđa pod zakonskom zaštitom, a 2010. godine prvi put je izrađen projekat restauracije, dok je isti revidiran 2017.
Prethodni radovi na restauraciji od strane Ministarstva kulture urađeni su 2018. (prva faza, uglavnom građevinska konsolidacija). Poslednja inicijativa za restauraciju ovog spomenika pripada letu prošle godine (druga i poslednja faza, funkcionalizacija), a deo je zajedničkog programa Ministarstva kulture sa Evropskom unijom i UNDP, koji obuhvata i spomenike kao što su džamija, crkva, kuća, kula, muzej).
Izbor ovih spomenika obavljen je u saradnji sa međunarodnim partnerima. O tome smo vest objavili prvo u junu prošle godine, a potom i u nekoliko drugih slučajeva, dok je ova tema uveliko medijski propraćena.
Zapanjujuće je kako se mesecima kasnije odjednom ovo pretvorilo u „pitanje zabrinutosti”.
Nakon restauracije, planirano je da spomenik služi zajednici i pored smeštaja Regionalnog centra za kulturno nasleđe Mitrovice, u njemu će biti prostor za umetničku galeriju, muzej i druge kulturne događaje.
U toj galeriji mogu biti izložene fotografije i dokazi o prošlosti Džafera Deve ili bilo koje druge istorijske ličnosti (sviđalo se to ili ne), ili o pričama Jevreja koji su se doselili na Kosovo i Balkan da bi izbegli Holokaust. Muzejski prostor može biti posvećen ubistvima tokom Drugog svetskog rata.
Ali prošlost dotične ličnosti ne može biti odlučujući faktor za to da li ovaj spomenik zaslužuje da bude obnovljen. Neka restaurirani spomenik posluži i kao prostor za suočavanje sa prošlošću, gde se može dokumentovati i razotkriti mračna strana naše istorije.
Pokušaj da se debata prebaci na nivo narativa o relevantnoj istorijskoj ličnosti ozbiljno podriva napore da se zaštiti kulturno nasleđe. Što je još gore, ovaj pristup legitimiše nasilje nad arhitekturom i artefaktima.
Niko nije protiv istorijskih činjenica, to treba glasno i bez ikakvih rezervi reći, pre svega profesionalaca.
Međutim, suprotstavljanje restauraciji pozivanjem na istorijski narativ suprotno je svetskim konvencijama i naprednim evropskim praksama zaštite kulturnog nasleđa.
Ne radimo istorijski revizionizam i rehabilitaciju ličnosti. U stvari, izvor sve ove nepotrebne buke je naš severni sused, čija nacionalna politika sadrži istorijski revizionizam i koji reaguje na svaki pozitivan razvoj događaja na Kosovu.
Naš zadatak je da zaštitimo naše spomenike. Jer, štiteći ih, možemo ih staviti u službu društva. Naši spomenici su prostori koji olakšavaju dijalog za mir među zajednicama, a istovremeno pomažu i privredni razvoj lokaliteta. Dijalog možda nije lak, priča se možda ne sviđa jednoj ili drugoj strani, ali postojanje artefakta je preduslov za dijalog. Diskurs koji legitimiše nasilje nad arhitekturom je opasan jer vodi nestanku materijalne kulture.
Civilizovani narodi čuvaju svoju materijalnu kulturu, odnosno opipljive dokaze svoje istorije, dok istorija, kao što svi znamo, nije uvek slavna. Ovo poslednje ne treba da nas plaši niti da postane argument protiv kulturnog nasleđa.
Ministarstvo kulture ulaže u svu našu kulturnu baštinu, bez razlike, uključujući islamske džamije i spomenike, pravoslavne crkve, katoličke crkve, tradicionalne kuće, arheološka nalazišta, duhovno nasleđe, muzeje, javne zgrade i drugo.
Ove godine biće obnovljena zgrada u kojoj će biti smešten Jevrejski centar u Prizrenu, a načelno smo saglasni da nam u oporavku tog prostora pomogne jevrejski muzej Beč. U planovima Ministarstva kulture za ovu godinu su i Muzej Majke Tereze u Prizrenu, Katolička crkva u Uroševcu, Džamija „Suudi Efendi“ u Prištini, Kula Sulejman Vokši u Đakovici, Gradski Hamam u Mitrovici.
Radiće se i na mnogim drugim spomenicima koji nose imena ličnosti iz rane i pozne istorije. Đikokaj mlin, dućan Muse Goranija, kompleks Emin Điku, kula Et’hema Godea, hamam Gazi Mehmed paše, kuća Hinilereve, rezidencija Ibrahima Rugove, naselje Hajdan, škola Jeronim de Rada.
Na listi zaštite nalazi se mnogo spomenika koji nose imena sultana i paša, kraljeva i svetaca, porodica sa tradicionalnim kućama i onih sa kulama, političkih, vojnih i verskih vođa. Svaka priča za sebe, u različitim vremenima i režimima, kontroverznim mogućnostima i htenjima. Zajednički imenitelj svih ovih? Materijalni dokazi prošlosti, ili ono što se naziva kulturnom baštinom Kosova.
Na kraju, mora se otvoreno reći da je pomoć prijateljskih država Kosova u našoj borbi za očuvanje kulturnog nasleđa od vitalnog značaja. Stoga vas pozivam, kao i do sada, da budete uz nas i dalje. Uz njihovu pomoć, naši spomenici će brže izbeći degradaciju kako bi služili socio-ekonomskim potrebama svih građana Kosova, bez obzira na etničku, versku ili drugu pripadnost.
Preuzimanje i objavljivanje tekstova sa portala KoSSev nije dozvoljeno bez navođenja izvora. Hvala na poštovanju etike novinarske profesije.
