Na današnji dan pre tačno 23 godine na tlo nekadašnje SR Jugoslavije bačene su prve bombe. Srpski i albanski narod obeležavaju i doživljavaju ga na uzajamno suprotstavljen način, bez isticanja o stradanju druge strane. Srbi ga se sećaju kao tužne godišnjice, u kojoj su pored vojske stradali civili i civilne mete, mnogi i kao početak okupacije; Albanci kao spas od stradanja u Miloševićevom režimu, istovremeno i kao početak humanitarne katastrofe, a potom i oslobođenje Kosova do nezavisnosti.
Kao i prethodnih godina, i 23. godišnjica NATO bombardovanja biće obeležena u Kosovskoj Mitrovici.
Ispred spomenika Beli anđeo danas će u 12:44 položiti venac predstavnici lokalnih i centralnih vlasti na Kosovu.
Najavljeno je prisustvo predsednika Privremenog organa opstine Kosovska Mitrovica, Aleksandra Spirića, kosovskog ministra za zajednice i povratak, Gorana Rakića, gradonačelnika opštine Severna Mitrovica, Milana Radojevića i načelnika Kosovsko-mitrovičkog okruga, Vučine Jankovića.
Centralno obeležavanje Dana sećanja na stradale tokom NATO bombardovanja u Srbiji će biti odražano u Kraljevu, na Trgu srpskih ratnika sa početkom u 20.00 časova. Ovom događaju prisustvovaće i predsednik Srbije, najavljeno je.
Ujedno, u Beogradu će danas u 10.00 pomoćnik gradonačelnika Andreja Mladenović položiti venac na spomen-obeležje „Zašto”, a u isto vreme će u Prokuplju biti održana komemorativna svečanost.
Dva sata kasnije, u Požarevcu će takođe biti položen venac i cveće, kraj spomenika „Sloboda“.
Današnji dan za kosovske predstavnike i javne ličnosti je jedan u nizu datuma na koji izražavaju zahvalnost NATO-u i zapadnim zemljama, pre svega SAD, zbog „oslobođenja od aparthejda“, kako je to bio uobičajen izraz tih devedesetih, odnosno „zaustavljanja genocida“, kako to danas posebno ističu najviši prištinski zvaničnici. Ovim povodom u kosovskoj skupštini se danas održava svečana sednica.
Sa druge strane, uoči obeležavanja 23. godišnjice početka NATO bombardovanja, predsednik Srbije je kazao da se u jeku rata u Ukrajini najbolje vidi koliko je „užasna, pogrešna i protivpravna bila akcija 19. zemalja NATO-a“ 1999. godine.
„Kako to danas piskaradno i glupo zvuči da su napadali Srbiju zbog humanitarne katastrofe, zbog toga što su time sprečavali novi Aušvic – to je tada rekao nemački ministar spoljnih poslova – do kolateralne štete i besmislenih laži koje su proizvodili na dnevnom nivou. I kako je danas njima glupo kada optužuju Rusiju za agresiju na Ukrajinu, a neko ih samo podseti na to da su oni to u istom ili još gorem obliku radili“, kazao je Vučić sinoć.
Uoči obeležavanja 23. godišnjice NATO bombardovanja, preminula je prva žena državni sekretar Sjedinjenih Država, Medlin Jana Korbel Olbrajt u 84. godini života, koja se upravo u Prištini doživljava za simbol slobode. Dok je u Prištini vide kao heroinu, u Beogradu vlada potpuno drugačije mišljenje, a zbog njenog zalaganja za bombardovanje tadašnje Jugoslavije.
Šta je prethodilo bombardovanju?
Bombardovanju SR Jugoslavije prethodila je veoma prisutna negativna medijska slika u zapadnoj javnosti o Srbiji i SRJ, prvenstveno o tadašnjem njenom predsedniku, Slobodanu Miloševiću, koja se u drugoj polovini devedesetih nastavila izveštajima sa Kosova – o ukidanju autonomije i ugrožavanja prava Albanaca, sve do vesti o diskriminaciji i humanitarnoj katastrofi. Milošević je opisivan kao „diktator“, „balkanski kasapin“ i „novi Hitler 20-og veka“, a uslovi u kojima živi civilno albansko stanovništvo kao „aparthejd“.
Najviši zapadni politički i vojni zvaničnici i analitičari pred bombardovanje spominjali su da se na Kosovu događa „genocid“ koji sprovode srpske snage, „masovne grobnice“, da se događa masovno ubijanje „preko 100.000 kosovskih Albanaca“.
Samom bombardovanju prethodili su – od 6. februara do 19. marta – pregovori u francuskom gradu Rambujeu. Dvadeset trećeg februara predložen je mirovni sporazum.
Albanci su ga potpisali. Jugoslovensko-srpska delegacija odbila je da to učini, ocenjujući ga kao ultimatum.
I don’t do THREADS. But, the 24th of March for me marks, arguably, the most important day in Kosovo’s modern history. Thus, for that reason, I will share President Bill Clinton’s speech addressing the beginning of NATO airstrikes on Yugoslavia in its full version. pic.twitter.com/82jEIMT0dE
— Andi Haxhiu ?⚽️?????????? (@AndiHaxhiu1) March 24, 2021
O Bombardovanju
Neposredan povod za bombardovanje bio je za Srbe i dalje kontroverzan slučaj Račak, koji su Albanci i zapadna javnost, kao i sam Savet bezbednosti UN-a – kvalifikovali kao „masakr u Račku“.
Bez dozvole Saveta bezbednosti UN-a, naletom 464 aviona iz 19 zemalja NATO-a i sedam zemalja koje su pružile podršku, 24. marta 1999. započelo je bombardovanje tadašnje Savezne Republike Jugoslavije.
Broj letelica i intenzitet napada se tokom dva i po meseca pojačavao – na 1.150 aviona, koliko ih je bilo do 10. juna – neposrednog okončanja rata. Lansirano je 420.000 projektila, ukupne mase oko 22.000 tona u 2.300 vazdušnih udara sa svih strana otvorenog vazdušnog prostora. Na Srbiju je palo više hiljada kasetnih bombi.
Sa suprotne strane – drugačija slika: svega nekoliko ispravnih aviona. Piloti su leteli na neremontovanim migovima u kojima su i najosnovniji instrumenti bili neispravni. Prema svedočanstvima vojnih pilota 127. lovačke avijacijske eskadrile 204. lovačkog puka, koja je u sastavu imala „migove 29“, nisu imali „sa čim da lete“ i da dejstvuju, a posle rata su doživeli, kako su više puta opisali, ponižavajući odnos tadašnjih državnih vlasti prema njima.
Uprkos ovakvoj slici i brojnim problemima na terenu, najveći deo vojnih potencijala tadašnje jugoslovenske države je bio i dalje spreman za borbu, kao i većina mobilisanog ljudstva. Strategija tadašnjeg srpskog vojnog rukovodstva bila je da se sačuva što više vojnih materijalnih i ljudskih resursa na kopnu. To se postizalo pražnjenjem vojnih i policijskih objekata, dislociranjem ljudstva i pokretne imovine, kao i njihovim kamufliranjem.
Kako su vojne snage odolevale napadima, uz vazdušne udare, vremenom se počelo pretiti i kopnenim udarima, iz pravca južne granice Kosova i Metohije sa Albanijom.
Najžešće kopnene borbe su se vodile upravo u pojasu prema, i na granici sa Albanijom, preko Košara. Jugoslovenska vojska je ove borbe vodila sa pripadnicima OVK koje je NATO tada snažno podržavao neprestanim bombardovanjem jugoslovenskih vojnih jedinica, ali i drugim vidovima pomoći.
Prema podacima Ministarstva odbrane Srbije, poginuo je 1.031 pripadnik Vojske Jugoslavije i policije i oko 2.500 civila, uključujući i 89 dece. Ranjeno je više od 6.000 civila, 5.173 vojnika i policajaca, 25 civila se vodi još uvek kao nestalo. Preko 1.000 civilnih objekata je uništeno, uključujući škole, bolnice i zgrade državne administracije. Teško su oštećeni i uništeni objekti putne infrastrukture, od čega 45 mostova. Oštećeno je skoro 200 spomenika kulture, uključujući i 23 srednjevekovna manastira.
U noći između 22. i 23. aprila NATO je bombardovao i zgradu Radio-televizije Srbije (RTS) kada je poginulo 16 zasposlenih u RTS.
Prema podacima Kancelarije za KiM za 11 nedelja bombardovanja ubijeno je 3.500 ljudi, ranjeno 12.000, a sa Kosova je više od 200.000 Srba proterano
Prema podacima UNHCR-a tih godina, Kosovo je od dolaska mirovnih snaga napustilo 230.000 Srba i Roma, a vratilo se 800.000 izbeglih Albanaca.
Prema podacima Fonda za humanitarno pravo (FHP) u NATO bombardovanju život je izgubilo 755 ljudi, od kojih su 454 civila i 301 pripadnik oružanih snaga. Među civilima je 205 Srba i Crnogoraca, 221 Albanac i 28 Roma, kod vojnih žrtava 271 je pripadnik Vojske i policije i 30 „OVK“.
Fond za humanitarno pravo je ujedno 2014. godine objavio poimenični popis žrtava koji možete pogledati ovde.
Povlačenje
Posle 78 dana bombardovanja, delegacije NATO-a i Savezne Republike Jugoslavije potpisale su Vojno-tehnički sporazum (Kumanovski sporazum).
Ovim sporazumom se predviđalo povlačenje vojnih i policijskih trupa tadašnje SRJ sa teritorije Kosova i Metohije, uz istovremeno raspoređivanje NATO trupa.
Slobodan Milošević je građanima „čestitao mir“.
Usledila je Rezolucija SB UN 1244, prema kojoj je upravljanje nad Kosovom preuzeo UNMIK, a koja će u kasnijim godinama obema stranama poslužiti za različita tumačenja. Ova rezolucija je pravno još uvek na snazi, iako je uloga UNMIK-a danas marginalizovana, a određeni delovi ove rezolucije nisu ispunjeni.
Kosovo je 2008. jednostrano proglasilo nezavisnost koju je, prema Prištini, priznalo 117 država, među njima vodeće zapadne sile, a prema Beogradu, ispod 100 zemalja. Nekadašnja Jugoslavija raspala se nešto ranije u dve države – Srbiju i Crnu Goru.
Slobodan Milošević smenjen je 2000. godine, naredne je poslat u Hag. Preminuo je u Međunarodnom tribunalu za zločine u bivšoj Jugoslaviji 2006. godine, ne dočekavši presudu.
Crna Gora je danas članica NATO-a, Srbija je pristupila programu NATO-a „Partnerstava za mir“ 2006.
Preuzimanje i objavljivanje tekstova sa portala KoSSev nije dozvoljeno bez navođenja izvora. Hvala na poštovanju etike novinarske profesije.
